Vị trí
Đền Mẫu Âu Cơ thuộc xã Hiền Lương , huyện Hạ Hoà tỉnh Phú Thọ . là một công trình lịch sử văn hoá mang nhiều ý nghĩa tâm linh với người dân quanh vùng , là biểu tượng của tinh thần yêu nước và truyền thống đại đoàn kết dân tộc ta .
Lịch sử
Vua Đế Minh phong cho Đế Nghi làm vua ở Phương Bắc, Lộc Tục làm vua ở Phương Nam. Lộc Tục lên ngôi khoảng năm 2879 TCN xưng là Kinh Dương Vương. Kinh Dương Vương truyền ngôi cho con là Sùng Lãm năm 2793 TCN, xưng là Lạc Long Quân , sau kết duyên với Âu Cơ là con gái của Đế Lai ở động Lăng Dương (nay là huyện Thanh Thủy , Phú Thọ). Tương truyền rằng Âu Cơ trở dạ hạ sinh được một bọc trăm trứng nở thành một trăm người con . Khi các con lớn lên Lạc Long Quân nói với Âu Cơ “Ta là giống Rồng, nàng là giống Tiên, thuỷ hoả khó mà hoà hợp … bèn chia 50 người con theo mẹ lên núi, 50 người con theo cha xuống biển để lưu truyền đựơc lâu dài, về sau tất cả các con đều hoá thần”. Trong 50 người con theo mẹ thì người con cả lên nối ngôi vua, tự hiệu Hùng Vương đời thứ nhất, đặt tên là nước Văn Lang, định đô ở Phong Châu, truyền 18 đời vua Hùng, trị vì đất nước trong 2621 năm (Từ năm Nhâm Tuất 2879 đến năm 258 TCN) , trở thành tổ tiên của các tộc người, dòng họ Việt Nam ngày nay .
Mẹ Âu Cơ đi đến đâu cũng chỉ dạy người dân cách canh tác tự làm ra lương thực , một ngày nọ khi đến vùng đất trang Hiền Lương, quận Hạ Hòa, trấn Sơn Tây , phong cảnh hữu tình , cảm thấy đây là nơi xa lạ nhưng có cái gì đấy rất thân quen ,nên cho các con cháu khai hoang, lập ấp, dạy dân cấy lúa, trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải. Khi trang ấp đã ổn định, phát triển, Bà Âu Cơ lại cùng các con cháu đi khai phá các vùng đất mới giúp dân chúng có cuộc sống ấm no hơn. Sau này khi sức khỏe đã không còn như sưa nữa ,bà đã quyết định trở về chốn cũ với Hiền Lương, nơi gắn bó nhất và làm nơi an nghỉ . Sau này, nhân dân trong vùng đã dựng lên một ngôi miếu thờ phụng, đời đời hưong khói tưởng nhớ công ơn của bà đối với toàn dân tộc Việt Nam,Tương truyền, ngày 25 tháng Chạp năm Nhâm Thìn, Bà Âu Cơ cùng bày tiên nữ đã bay về trời để lại dưới gốc đa một dải yếm lụa.
Lễ hội
Hàng năm vào ngày tiên giáng mùng 7 tháng giêng , người dân trong vùng gần xa lại tập trung nô nức tổ chức lễ hội tại đền Mẫu Âu Cơ .
Dân trong vùng từ lâu đã có câu ca lưu truyền: Mùng bảy trong tiết tháng Giêng, Dân Hiền lễ tế trống chiêng vang trời…. Lễ hội có lễ tế Thành Hoàng ở đình, rước kiệu từ đình vào đền, lễ dâng hương và lễ vật gồm 100 bánh ngọt, 100 phẩm oản, hoa quả. Lễ hội diễn ra trong 3 ngày liên tục từ mùng 7 – 9 tháng Giêng . Ngoài đền diễn ra các trò chơi dân tộc như đu tiên, cờ người, chọi gà, tổ tôm … Ngày thứ ba là lễ rước kiệu từ đền trở về đình để kết thúc lẽ hội chào mừng Tiên giáng.
